Phụ Đề Một: Vun Trồng Con Người 

 

Nếu mục đích của giáo dục là làm cho con người trưởng thành để họ có thể làm người sống đúng với nhân phẩm và nhân cách của ḿnh, th́, mục tiêu của giáo dục, về mặt tiêu cực, đó là sửa trị các chứng tật hư xấu nơi con người, tương phản và bất xứng với phẩm cách của họ, ngược lại, về mặt tích cực, là luyện tập các đức tính tốt lành cho con người, làm con người nên hoàn hảo, xứng đáng là một con người.Chứng tật hư xấu nơi con người là tất cả những ǵ bất xứng với nhân phẩm và bất hợp với nhân cách của con người, do bẩm sinh hay tập thành mà có, trong tâm tưởng (như tật hay nghĩ xấu cho người ta), trong ngôn ngữ (như tật hay nói xấu, chửi rủa), trong hành vi (như tật ẩu tả, cẩu thả), trong cử chỉ (như tật hay nhổ bậy, xả rác), trong thái độ (như tật hay bất măn, nóng nẩy), và trong việc làm (như tật hay vội vàng, hấp tấp) của con người.

Tất cả mọi bất toàn gọi là xấu nơi con người ấy, dù do bẩm sinh hay tập thành, đều được bắt nguồn từ tự ái bất chính của con người, và được sai khiến bởi một hội đồng lănh đạo tối cao là vị kỷ, tham lam, gian dối và bất nhân. 

 

VỊ KỶ 

 

Vị kỷ là đứa con đầu ḷng của tự ái bất chính nơi con người. Nó là một cặp sinh đôi với ích kỷ. V́ là một cặp sinh đôi với nhau, nó và ích kỷ giống hệt nhau ở chỗ, cả hai đều là những xu hướng t́m ḿnh nơi con người. Thế nhưng, v́ là hai đứa con khác nhau của mẹ tự ái bất chính của chúng, chúng vẫn có điểm khác nhau là, vị kỷ có tính cách dấn thân, c̣n ích kỷ lại có tính cách thủ thân. Vị kỷ có tính cách dấn thân ở chỗ, nó làm cho con người, hễ làm bất cứ một sự ǵ, họ cũng chỉ làm v́ ḿnh mà thôi. Trong khi ích kỷ, v́ có tính cách thủ thân, nên, nó chỉ làm cho con người tỏ ra thái độ trong những lúc cùng bí mà thôi, chẳng hạn, chấp nhất khi bị xúc phạm. Cả hai tính cách dấn thân của vị kỷ và thủ thân của ích kỷ cũng đều nói lên tính cách t́m ḿnh từ đầu đến cuối của con người tự ái vậy. V́ bị chi phối bởi xu hướng t́m ḿnh của vị kỷ lẫn ích kỷ như thế, con người sẽ coi trọng ḿnh trên hết mọi sự và trước hết mọi sự, thậm chí, coi thường nhân ái, bất chấp nhân nghĩa, tấn công nhân quyền, dù đối tượng bị họ coi thường đó có là ai đi nữa, kể cả cha mẹ và vợ con hay chồng con của ḿnh, miễn là cái tôi của ḿnh không bị tổn thương hay được thỏa măn là đủ.

Thái độ và triệu chúng của vị kỷ và ích kỷ là hai đứa con sinh đôi của tự ái nơi con người này, có thể là keo kiệt, chấp nhất,

tự măn, bất măn, tự cao, phô trương, tự phụ, ngang bướng, giận hờn, chán nản, mặc cảm, vô ơn, lười biếng, ỷ nại, nhút nhát

v.v. Dù mang những tính chất không tốt và tác hại con người cá nhân cũng như đoàn thể như thế, hai đứa con sinh đôi của tự ái này vẩn không thể nào có thể bị tận diệt, nếu tự ái trong con người của họ c̣n tồn tại ở một tŕnh độ cực kỳ bảo thủ trong việc chỉ hướng về ḿnh và chỉ t́m ḿnh mà thôi. Bởi v́, một tự ái chỉ t́m ḿnh như thế sẽ tinh khôn và mănh liệt không thể tưởng tượng được. Nó tinh khôn ở tại, nó biến ảo khôn lường, với thiên h́nh vạn trạng, đủ những lư lẽ chính đáng nhất, hợp t́nh hợp cảnh nhất, để biện chứng cho những hành động bất chính nhiều hơn là chân chính của nó. Nó mănh liệt ở tại, nhiều khi bất chấp tất cả, kể cả danh dự và sự sống là những ǵ cao quí nhất của con người, để đổi lấy thỏa măn nơi những ǵ chúng thích nhất hơn là chúng cần nhất. Đối với một tự ái vừa tinh khôn lẫn mănh liệt như thế, được thể hiện đặc biệt nơi hai đứa con sinh đôi của ḿnh là vị kỷ và ích kỷ, chỉ có tinh thần đại đảm mới có thể khuất phục được cả ba mẹ con chúng mà thôi.Thế nhưng, muốn thành lập một lực lượng hùng hậu dưới sự lănh đạo của tinh thần đại đảm trong công cuộc khống chế lănh vực và tác dụng hoạt động của ba mẹ con tự ái bất chính nơi con người này, con người phải biết góp gió thành băo mới được. Tức là, trên thực tế, họ phải từ từ và liên tục tập luyện ư chí là tài năng hành sự của con người tâm linh, cho đến khi ư chí lấy lại quyền thống lănh binh của nó nơi con người, quyền mà nó đă bị tự ái là hoàng hậu của bản ngă, chúa tể nơi con người, tước đoạt và trao cho hai đứa con sinh đôi của bà nắm giữ để lộng hành. Thật vậy, ư chí chắc

chắn sẽ lấy lại được vị thế và tư thế thống lănh binh của ḿnh, để có thể đắc lực phục vụ cho chính nghĩa là phẩm cách của

con người, nếu nó được con người chủ thể lợi dụng để luyện tập những điều như sau:

-Bắt ḿnh làm tất cả những ǵ ḿnh không thích mà lại vô hại, và những ǵ ḿnh ngại mà chỉ v́ ươn lười.

-Bỏ đi những ǵ ḿnh thích mà lại tác hại, hay cầm hăm hoặc giảm chế những ǵ ḿnh cần mà lại bất lợi cho người.

-Điều độ nơi những ǵ được phép hưởng hay xài, cả về chất lượng, phẩm lượng và thời lượng.

-Giữ tỉ mỉ và bền bỉ những kỷ luật và thói quen tốt lành của ḿnh, nếu không có lư do chính đáng cần phải thích nghi, thay đổi cho thích hợp hơn.

-Làm mọi việc phận sự một cách cẩn thận và chu toàn, trước khi thực hiện những việc làm theo sở thích, ngược lại, cũng không qúa lo lắng và cố làm cho xong những việc không khẩn cấp v́ nhu cầu đ̣i hỏi, v́ phận sự bắt buộc hay v́ hoàn cảnh

không cho phép.

-Cố gắng ép ḿnh chịu đựng những bất đồng, trái ư, bất công, đụng chạm, gây cho ḿnh bất măn, tức bực v.v., bằng cách, không phản ứng lại ngay, hay tránh đi chỗ khác, hoặc có những phản ứng phủ lấp chúng đi. 

 

THAM LAM 

 

Tham lam là đứa con của vị kỷ, tức là đứa cháu của tự ái bất chính. Nó giống mẹ nó như đúc, bởi v́, nó thể hiện bản chất

dấn thân của mẹ nó, một bản chất hoàn toàn sống v́ ḿnh của mẹ nó. Nó c̣n đa t́nh hơn mẹ nó ở chỗ, nó chỉ sống cho ḿnh mà thôi. Trong mọi sự, nó chỉ t́m cách làm cho con người được thỏa măn tối đa bao nhiêu có thể, dù có gây thiệt hại cho người khác. Nó chính là những ước muốn qúa độ, như những cao vọng, hay những ước mong qúa sức, như những tham vọng, mà đối tượng của những tham vọng hay cao vọng này của nó, hoàn toàn hay hầu hết, không thích hợp với hoàn cảnh hay xứng hợp với thân phận của con người. Khi thực hiện những cao vọng hay tham vọng của ḿnh, tham lam trở thành những đam mê phản ứng nhanh nhất, sốt sắng hạng nhất, hăng say mạnh nhất, ôm đồm nhiều nhất, và theo đuổi bền nhất. Nó có thể nấp dưới những h́nh thức đ̣i hỏi, tham ăn, ham chơi, đua đ̣i, ṭ ṃ, hoang phí, thay đổi, lạm dụng, lộng hành v.v.

Để triệt hạ tính xấu tham lam này, con người không cần phải vất vả đối chọi trực tiếp với nó, bằng chơi tṛ chụp bắt nó ở chỗ nó hoành hành và ở lúc mà nó xuất hiện. V́ nó là con của vị kỷ và là cháu của tự ái bất chính, con người chỉ cần chặn

đầu nó, bằng cách, dùng bàn tay sắt là ư chí của ḿnh để nắm đầu cả mẹ lẫn bà của nó, thế thôi. Bởi thế, nếu ư chí là thành phần nắm giữ binh quyền nơi con người không luôn luôn tinh nhuệ nhờ liên lỉ thao luyện, nó sẽ không thể nào có đủ khả năng và công lực để đối phó được với riêng tự ái bất chính, vừa tinh khôn lại vừa mănh liệt, và với chung con cháu của tự ái, vừa đông đảo lại vừa ngổ ngáo.

  

GIAN DỐI 

 

Trên lư thuyết, gian dối có vẻ như là thuộc hạ thân tín của vị kỷ, là tay sai đắc lực của tham lam, tức cũng thuộc về nhóm bầy tôi của tự ái bất chính. Bởi v́, gian dối chính là đường lối hoạt động thiếu chính đáng, chính trực, chính nghĩa của gịng họ tự ái, vị kỷ và tham lam.

Tuy nhiên, trên thực hành, gian dối là chúa trùm của gịng họ tự ái, vị kỷ và tham lam này. Bởi v́, bất cứ một sự vật ǵ hay sự việc ǵ đă gọi là thiếu chính đáng, chính trực, chính nghĩa đều đă bị tiêm nhiễm nọc độc của gian dối. Do đó, tự ái bất chính không phải là gian dối hay sao? Vị kỷ trên hết không phải là gian dối hay sao? Tham lam vơ vét không phải là gian dối hay sao? Có thể nói, tự ái bất chính, vị kỷ và tham lam đều là những tính chất của gian dối. Ngoài ra, gian dối c̣n thể hiện bằng những đường lối như, gỉa h́nh, láo khoét, ăn gian, ăn trộm, ăn cướp, phóng đại, vu oan, lừa đảo, nịnh bợ, thất hứa, bất trung v.v.

Sở dĩ gian dối, tự nó, chỉ là một kẻ ngoại lai đối với tâm linh của con người vốn hướng về chân thiện mỹ, lại có thể lọt vào

được nội tâm của con người, là v́, tự ái của con người đă phải ḷng và ngoại t́nh với hắn. Và, sở dĩ hắn có thể lộng hành và hoành hành nơi vương quốc cuộc đời của con người mà cái tôi là hoàng đế, một cách ngang nhiên và ngang ngược, là v́,

hắn đă sai khiến được cả vị kỷ lẫn tham lam là những kẻ hầu như thừa hành tự ái để nắm trọn quyền hành trong triều đ́nh. Thậm chí, nơi một số người, gian dối c̣n chiêu dụ và điều khiển được cả quan nhất phẩm trong triều là thiện chí và thống lănh binh của triều đ́nh là ư chí, để cả hai vị đầu năo, một văn và một vơ, này răm rắp làm việc cho hắn, chỉ v́ chiêu bài ích quốc lợi dân do hắn trưng ra một cách hợp t́nh hợp lư.

Do đó, muốn vạch mặt chỉ tên của gian dối, thật là khó khăn đến nỗi, hầu như không thể. Bởi v́, hắn chẳng những cải trang đă tài bằng những chiêu bài, lại c̣n biến hóa thật khéo bằng những ngụy biện, mà chủ đích duy nhất của hắn chỉ là để thực hiện mưu đồ lợi lộc cá nhân mà thôi. Tuy nhiên, có một cái hắn rất sợ và hết sức t́m cách tránh né như tránh tử thần, đó là ánh sáng. Điều đó dễ hiểu, là v́, bản chất là con cái tối tăm của hắn với bản chất sáng soi của ánh sáng bao giờ cũng kỵ nhau. Hễ ánh sáng lan tới đâu th́ hắn biến mất đi tới đấy. Đối với hắn, hiện thân của ánh sáng chính là sự khôn ngoan, một sự khôn ngoan được lương tâm, nguồn phát ra ánh sáng nơi con người và cho con người, sai đến với con người như một vị quân sư mỗi khi cần thiết, nhất là mỗi khi con người sửa soạn làm một điều ǵ mờ ám do hắn bày đặt ra cho họ. Bởi thế, muốn thấy rơ bộ mặt đểu gỉa, đê hèn, bịp bợm, trắng trợn của gian dối nơi ḿnh, và muốn không bị trở thành nạn nhân của hắn, con người cần phải bám sát lấy lương tâm chân chính của ḿnh. Hăy nghe lương tâm hơn nghe gian dối, dù những điều gian dối thủ thỉ vào con người bẩm sinh vốn tự ái của ḿnh những điều có lợi nhất cho ḿnh đi nữa; một khi lương tâm ngăn cản, đừng bao giờ làm theo, bởi v́, những điều đó sẽ là những điều không hợp với phẩm cách của ḿnh và lại bất lợi cho cả người khác, bằng không, cũng sẽ bất lợi cho ḿnh sau này v.v. Ở đây, vai tṛ sức mạnh của ư chí cũng không kém phần quan trọng, trong việc trợ giúp con người, sau khi họ nghe và nhận được đâu là chân thiện mỹ, đâu là ích quốc lợi dân thật sự trong vương quốc cuộc đời của ḿnh, họ có thể thực hiện một cách chính đáng và toàn vẹn. 

 

BẤT NHÂN

  

Nếu gian dối vừa là tinh thần, vừa là đường lối hoạt động của gịng họ tự ái bất chính, vị kỷ và tham lam, th́ bất nhân vừa

là xu hướng, vừa là mục tiêu của gịng họ này. V́ sự liên hệ và liên kết một cách mật thiết với gian dối như h́nh với bóng,

bất nhân chính là đứa con riêng của gian dối với tự ái bất chính. Như thế, bất nhân là anh em cùng cha khác mẹ với vị kỷ và ích kỷ, hai đứa con sinh đôi chính thức của tự ái với cái tôi nơi mỗi người. Tuy cùng mẹ khác cha, cả ba anh em đều tỏ ra rất am hợp với nhau, đến nỗi, tham lam chính là đứa con loạn luân của vị kỷ và bất nhân. V́ thế, v́ những liên hệ hàng dọc với gian dối và tự ái, cũng như hàng ngang với vị kỷ và tham lam như thế, về h́nh thức, bất nhân có thể tỏ ra nơi con người những tính cách như: trong trí, đoán bậy cho người, yên trí và thành kiến về người; trong ḷng, ác cảm với người, khinh người, vô ơn và bất nghĩa với người, muốn sự dữ cho người; trong ngôn từ, nói hành người, nói xấu người, vu oan cho người,

chửi bới người, nói móc người; trong hành động, thiên vị với người, chọc tức người, bắt nạt người, lừa đảo người, lợi dụng

người, hà hiếp người, làm nhục người, hành hạ người, giết người.Tuy nhiên, xét về tinh thần, bất nhân c̣n có thể là một ư định hay một ư muốn làm hại kẻ khác, như muốn hiếp dâm, muốn thủ tiêu, muốn trộm cướp, muốn phá vỡ hạnh phúc gia đ́nh, muốn làm mất danh tiếng hay sự nghiệp của người ta, dù những ư muốn, ư định đó chưa được thực hiện hoặc chưa thực hiện được, v́ hoàn cảnh chưa thuận tiện. Bất nhân c̣n có thể là những thỏa măn, những vui thú trên những bất hạnh, những khốn nạn, những đau khổ mà người khác phải chịu, nhất là những người không hợp với ḿnh hay có ác cảm với ḿnh hoặc làm khó ḿnh, do ḿnh hay bất cứ sự ǵ khác gây ra cho họ. Ngoài ra, bất nhân c̣n có thể là một thái độ dửng dưng, một hành động thiếu tích cực trong việc cứu vớt người khác khi ḿnh thực sự làm được theo khả năng và hoàn cảnh của ḿnh, mà v́ không thích, không ưa, hay ghen ghét người ta, đă để cho họ phải chịu những sự bất hạnh đó, chẳng hạn, trường hợp khoanh tay đứng nh́n người ta rớt xuống vực thẳm. Do đó, bất nhân chẳng những là một việc bất công khi con người trực tiếp xâm phạm, vi phạm hay xúc phạm đến nhân phẩm, nhân quyền hay nhân mạng của kẻ khác, mà c̣n là một việc thất đức khi gián tiếp để người ta chịu những sự bất hạnh đáng tiếc.

Muốn phá vỡ chính sách và mặt trận của tên côn đồ bất nhân này, một chính sách và mặt trận được mưu toan bởi ông bố gian dối của hắn, được sai khiến bởi bà mẹ tự ái đầy uy quyền của hắn, được ủng hộ bởi người vợ vị kỷ lộng hành trong việc triều chính của hắn, cũng như được trợ lực bởi đứa con tham lam đang nắm binh quyền trong tay của hắn, con người lại càng cần phải tạo lập cho ḿnh, chẳng những một vị quan nhất phẩm thiện chí đầy khôn ngoan, mà c̣n một vị thống lănh binh ư chí thật dũng lược, cả hai, dưới sự hướng dẫn tối cao của vị cố vấn lương tâm tối cao, mới có thể lấy được ḷng dân, nhờ đó mới dễ dàng khống chế được bọn ngụy thần là ruột thịt thân cận với cái tôi vĩ đại trong con người, để xây dựng an cư lạc nghiệp cho cuộc đời của con người, là điều mà mọi người và mỗi người hằng ước mong và muốn hưởng khi sống thân phận con người. 

 

VUN TRỒNG NHÂN ĐỨC 

 

Thật ra,

Không bao giờ các chứng tật hư xấu, mà hội đồng lănh đạo của chúng là tự ái, vị kỷ, ích kỷ, tham lam, gian dối và bất nhân, có thể hoàn toàn bị tận diệt. Bởi v́, chúng là những mầm mống tiềm ẩn nơi tâm tưởng, tâm can, tâm tính của con người vốn hướng hạ và đầy đam mê, chỉ chờ dịp là bộc phát và có cơ hội là phát triển lập tức, bằng không, con người đă là thần thánh, đâu c̣n bản chất nhân vô thập toàn của ḿnh nữa. Do đó, việc dùng thiện chí khôn ngoan và ư chí dũng cảm để chống lại, và, nhất là, để nắm được bọn đầu xỏ như nắm được đầu rắn, không cho nó có dịp phun nọc độc, tác hại dân nước là bản thân và cuộc đời của con người, thật là quyết liệt, đến nỗi, có liên hệ đến việc sống c̣n của con người tâm linh. Thế nhưng, chỉ chế ngự được rắn độc, bằng cách nắm được đầu của nó, chưa đủ. Bởi v́, một đàng, nó không thể bị hoàn toàn tận diệt, đàng khác, vào một lúc nào đó, lợi dụng lúc sơ ư hay lơ là của con người, dù chỉ một tí hay một chốc thôi,

cũng đủ để nó có thể vuột khỏi bàn tay quyền lực của con người, để rồi, con người sẽ khó ḷng mà có thể tránh được t́nh

trạng trả thù vô cùng hiểm độc của nó sau đó, một cuộc trả thù sẽ làm cho họ từ trọng thương đến tử thương mà thôi.

 

Thế nên,

Trong việc sửa trị các chứng tật hư xấu, sau khi đă nắm được đầu chúng là bọn tự ái, vị kỷ, ích kỷ, tham lam, gian dối và bất nhân, con người phải biết biến cải chúng từ rắn độc là loài ḅ sát trở thành bồ câu bay bổng trên trời nữa, họ mới thực sự thành công và hoàn toàn bảo đảm được an ninh quốc pḥng. Chẳng hạn, biến tự ái thành bác ái, biến vị kỷ thành vị tha, biến ích kỷ thành xả kỷ, biến tham lam thành thông ban, biến gian dối thành chân thật, biến bất nhân thành tha nhân. Như vậy, việc sửa trị chứng tật hư xấu nơi con người chẳng qua chỉ là một cuộc cải cách tâm linh, cải dữ hoàn lành, thế thôi, chứ không phải là một cuộc tàn sát lẫn nhau, v́ bản chất tương phản với nhau và v́ thù hận khi đụng độ với nhau.Thật vậy,

Xét về bản chất, các chứng tật hư xấu, tự nó, là những ǵ không xứng hợp với nhân phẩm và nhân cách của con người, v́ chúng tương phản với chân thiện mỹ là đối tượng của con người và là những ǵ làm hoàn hảo hóa con người. Dầu vậy, xét về nhu cầu, chúng lại cần cho sự phát triển của con người. Nếu ví chúng như những vi khuẩn, chúng phải là những vi khuẩn được cấy sẵn trong con người, nhờ chúng, kháng thể nơi con người là ư chí mới có dịp luyện tập để có đủ khả năng miễn nhiễm khỏi tật gần mực th́ đen. Nếu ví chúng là những loại vấn rác bẩn thỉu hay phân bă thối tha, th́, trong việc vun trồng các loại cây ăn trái là các loại nhân đức của con người, lại không thể thiếu những loại vấn rác bẩn thỉu và phân bă thối tha này để cây cối có thể luôn tươi tốt, mau phát triển và sinh hoa trái. Nếu ví chúng là cỏ dại, th́, ở mảnh đất nào cỏ càng mọc dễ, mọc nhiều, lại càng chứng tỏ mảnh đất đó có thể trồng được những cây ăn trái, v́ những mảnh đất đó chính là những mảnh đất thịt, chứ không phải là những mảnh đất cát chỉ hợp với những cây xương rồng ngoài sa mạc, hay những mảnh đất bùn chỉ hợp với những loài lau sậy ở đồng lầy, hoặc những mảnh đất sét hay đất đá mà không một loại cỏ cây nào có thể sống được, hay những mảnh đất cằn đă trải qua bao nhiêu đợt trồng cấy và đă trở nên chua chát, đến nỗi, cỏ

là loài thân thiết nhất với đất cũng khó ḷng có thể mọc được, và mọc được một cách ào ào như ở một mảnh đất thịt.


Bởi thế,

Những chứng tật hư xấu chỉ là cỏ dại, một khi con người muốn bỏ hoang mảnh đất nhân tính của họ, để cho đám cỏ cứ theo bản năng mù quáng của ḿnh mọc lên um tùm và rậm rạp, đến nỗi, trở thành chốn ẩn nấp của các loài rắn rết, hiện thân của tội lỗi độc hại. Đám cỏ dại đối với con người này, nếu được bàn tay thiện chí của con người chăm sóc, luôn cắt

xén thường xuyên theo ư ḿnh, th́ nó lại trở thành một băi cỏ trông thật mát mắt, chơi thật đằm chân, ngồi thật thoải mái, hữu ích lắm chứ. Hơn nữa, nếu con người chủ vườn c̣n biết trồng các loại cây nhân đức lấy trái ăn điểm vào đám cỏ luôn được cắt xén mịn màng xanh tươi đó, th́ thật là một cảnh ngoạn mục như địa đường, không c̣n ǵ lư tưởng đáng ước ao hơn nữa.Trên thực tế, một con người không có hay thiếu đi những chứng tật hư xấu đệ nhất như tự ái, vị kỷ, ích kỷ, gian dối, tham lam, bất nhân, chưa chắc đă là một người hoàn toàn hay hoàn hảo. Bằng không, một con người hoàn toàn hay hoàn hảo như thế sẽ có thể, hoặc là một đứa trẻ mới sinh, hay là một con người chậm trí khôn khờ khạo chẳng biết ǵ. Ngoài ra, loại người hoàn toàn và hoàn hảo như thế c̣n có thể kể đến những loại người vô liêm sỉ, hầu như không biết đến tự ái là ǵ; những loại người chán đời, không c̣n thiết ǵ đến ḿnh như những người vị kỷ, hay không c̣n ham ǵ như những người tham lam, bởi v́, kể cả mạng sống của ḿnh, họ cũng không ham, không cần, và có thể tự tử bất cứ lúc nào họ cảm thấy họ không c̣n lối thoát; những loại người cù lần, chậm biến báo, thiếu khôn lanh, hầu như không biết lừa người cho bằng toàn bị người lừa bằng những mánh khóe gian dối; những loại người vốn nhút nhát, nhu nhược, nể nang, cầu ḥa, không bao giờ dám giở tṛ hay phản ứng ǵ làm mất ḷng ai, chứ chưa nói đến chuyện dám làm những việc bất nhân v.v.


Tóm lại,

Không một con người nào tự nhiên lại không có những tính hư nết xấu mọc lên như cỏ trong mảnh vườn nhân tính của ḿnh. Mà, một mảnh vườn có cỏ mọc, mới là một mảnh vườn có khả năng trồng được những cây ăn trái là những nhân đức tốt lành cho con người. Tuy nhiên, mỗi loại cây nhân đức lại chỉ hợp với từng vùng đất, từng khí hậu, từng phân bón nào đó mà thôi. Cho nên, những nhà giáo dục lành nghề phải biết chọn đất, chọn khí, chọn phân mà trồng những cây nhân đức, thích hợp với và cho mỗi con người thụ giáo nhân của họ, để công việc giáo dục đạt được thành qủa mỹ măn theo mục đích và mục tiêu của nó.